Արժեթղթերի շուկան մեր առօրյայում լսվող և քննարկվող տարածված հասկացություններից մեկն է: ԶԼՄ-ներով ամեն օր հաղորդում են արժեթղթերի գների փոփոխության, արժեթղթերի շուկայի սպասվող վերելքի կամ անկման մասին: Ուստի կարևոր է հասկանալ, թե ինչպես են իրականում գործում տեղական և միջազգային կապիտալի շուկաները:Արժեթուղթ կարող եք ձեռք բերել դրանց համար նախատեսված շուկայից, որն անվանում ենք արժեթղթերի շուկա:Արժեթղթերի շուկան կարելի է բնութագրել որպես դրա մասնակիցների միջև արժեթղթերի թողարկման և շրջանառության հետ կապված տնտեսական հարաբերությունների ամբողջություն:
Պարտադիր չէ, որ արժեթղթերի շուկան ունենա ֆիզիկական տեղակայում և դրանում ֆիզիկապես առկա լինեն համապատասխան արժեթղթերը:
Ի տարբերություն բարիքների շուկայի արժեթղթերի շուկաների մեծ մասում նրանք, ովքեր ստեղծում և կազմակերպում են այդ շուկան, չունեն համապատասխան ակտիվներ, փոխարենը պարզապես ապահովում են ֆիզիկական վայր կամ ավելի հաճախ՝ էլեկտրոնային համակարգ, որը փոխհամագործակցության մեջ է դնում հնարավոր գնորդներին և վաճառողներին:Արժեթղթերի շուկայի կարգավորման և վերահսկողության գործառույթն իրականացնում են կենտրոնական/ազգային բանկերը կամ հատուկ վերահսկող մարմինները: Կարգավորման և վերահսկողության հիմնական նպատակներն են.
Աշխարհում կարևորվում է արժեթղթերի առաջնային և երկրորդային շուկաների տարբերակումը:
Արժեթղթերի առաջնային շուկա
Արժեթղթերի առաջնային շուկայում (Primary capital market) տեղի է ունենում նոր թողարկված արժեթղթերի առաջնային տեղաբաշխում: Արժեթղթերի առաջնային տեղաբաշխումը կարող է տեղի ունենալ արժեթղթերի հրապարակային կամ ոչ հրապարակային առաջարկի միջոցով:
Արժեթղթերի առաջին օտարումից հետո մյուս բոլոր գործառնություններն իրականացվում են երկրորդային շուկայում:
Արժեթղթերի երկրորդային շուկա
Երկրորդային շուկայում տեղի է ունենում նախկինում թողարկված արժեթղթերի շրջանառությունը, այսինքն` իրականացվում է սեփականության անընդհատ վերաբաշխում: Երկրորդային շուկայում վաճառվում են հանրությանն արդեն իսկ վաճառված պարտատոմսերը կամ բաժնետոմսերը: Երկրորդային շուկայում վաճառքից հասույթը ստանում է ոչ թե անմիջապես թողարկողը, այլ արժեթղթերի ընթացիկ սեփականատերը: Երկրորդային շուկան ապահովում է արժեթղթերի իրացվելիությունը: Երկրորդային շուկայում առևտրի կազմակերպման առաջնային ձևը կազմակերպված (կարգավորվող) շուկան է (օրինակ՝ բորսաները):Արժեթղթերի երկրորդային շուկան, կախված կնքված գործարքի ժամկետից, լինում է սփոթ և ժամկետային:
Ունեք 2 հնարավորություն: Ենթադրենք՝ ձեռնարկությունն առաջին անգամ որոշում է թողարկել արժեթուղթ և երկարաժամկետ միջոցներ ստանալ ներդրումների համար:
Դուք էլ ունեք կուտակած գումար, վստահում եք այդ ընկերությանը, ուստի և ցանկանում եք ձեռք բերել վերջինիս արժեթղթերից: Դրանք անձամբ կարող եք գնել անմիջապես այդ կազմակերպությունից (արժեթուղթ թողարկողից): Այս դեպքում կասենք, որ գնում եք կատարել արժեթղթերի առաջնային շուկայից: Այդ արժեթուղթը պահում եք այն հույսով, որ կստանաք շահաբաժին, կամ, եթե արժեթղթի գինն աճի շուկայում, կվաճառեք ու կստանաք եկամուտ: Ենթադրենք՝ 2010 թվականին Microsoft ընկերությունը թողարկել է արժեթղթեր, որոնցից գնել եք 13 000 դրամով: Այդ արժեթուղթն այսօր արժե մոտ 29 000 դրամ: Ուստի որոշում եք այն վերավաճառել, ինչն էլ անում եք երկրորդային շուկայում:
Արժեթղթերի շուկայի մասնակիցներն այն անձինք են, ովքեր գնում կամ վաճառում են արժեթղթերը կամ սպասարկում են դրանց շրջանառությունն ու դրանց գծով հաշվարկները, այսինքն` նրանք, ովքեր միմյանց հետ մտնում են որոշակի տնտեսական հարաբերությունների մեջ արժեթղթերի թողարկման, տեղաբաշխման և շրջանառության ընթացքում: Ըստ այդմ, տարբերում են արժեթղթերի շուկայի մասնակիցների հետևյալ հիմնական խմբերը.
Թողարկողներն այն անձինք են, ովքեր շրջանառության մեջ են դնում (թողարկում են) արժեթղթեր: Թողարկողները գումարի կարիք ունեցողներն են, ովքեր ձեզնից ներգրավում են այդ միջոցները, դրա դիմաց տալիս արժեթուղթ, իսկ ներգրաված միջոցները դնում շրջանառության մեջ: Դա կարող են անել ինչպես առևտրային ընկերությունները, այնպես էլ պետությունը:Ներդրողները գնում են շրջանառության մեջ դրված արժեթղթերը: Ներդրողները խնայողություններ ունեցողներն են, ովքեր, ներդրում կատարելով, ցանկանում են լրացուցիչ եկամուտ ստանալ, ուստի և գնում են շրջանառության մեջ դրված արժեթղթերը: Սովորաբար, ներդրողներ են բնակչությունը, կազմակերպությունները, պետությունը:Միջնորդներն արժեթղթերի առևտրով (առք ու վաճառք) զբաղվող անձինք են, ովքեր ապահովում են արժեթղթերի շուկայում կապը թողարկողների և ներդրողների միջև: Միջնորդներ են, օրինակ՝ բրոքերային, դիլերային ընկերությունները, պորտֆելի կառավարիչները, տեղաբաշխողները և այլն:Շուկայի ենթակառուցվածքը առևտրի կազմակերպիչներն (կարգավորվող շուկայի օպերատորներն) են և այդ առևտրի արդյունքում համապատասխան հաշվառում, հաշվարկներ և փոխանցումներ իրականացնող կազմակերպությունները (դեպոզիտարիաներ, հաշվարկաքլիրինգային կենտրոններ և այլն): Այս ենթակառույցները երբեմն անվանում են նաև արժեթղթերի շուկան սպասարկող ենթակառուցվածք:Արժեթղթերի շուկայի կարգավորման և վերահսկողության համակարգը ներառում է պետական կարգավորումը և վերահսկողությունը, ինչպես նաև ինքնակարգավորումը: Նպատակն է պաշտպանել արժեթղթերում ձեր՝ որպես ներդրողների իրավունքները, հետևել որպեսզի արժեթղթերի շուկան գործի թափանցիկ, լինի կայուն և արդյունավետ զարգանա:
Ինչպես գնել արժեթուղթ
Ազատ դրամական միջոցները արժեթղթերի շուկայում ներդնելու կամ արժեթղթերի շուկայի «խաղին» մասնակցելու համար պետք է դիմել մասնագիտացված միջնորդներին։Նրանց անվանում են նաեւ ներդրումային ծառայություններ մատուցողներ: Այսօր մեր երկրում այդ գործառույթն իրականացնում են այն առեւտրային բանկերը եւ ներդրումային ընկերությունները, որոնք ֆոնդային բորսայում ներդրումային գործունեության իրականացման լիցենզիա են ստացել ՀՀ կենտրոնական բանկի կողմից, ինչպես նաեւ ՆԱՍԴԱՔ ՕԷՄԷՔՍ Արմենիա-ի անդամ են։ Բորսայի անդամների և շուկայի մասնակիցների ցուցակը` հաղորդակցման տվյալներով, կարող եք ստանալ ՆԱՍԴԱՔ ՕԷՄԷՔՍ Արմենիայի կայքում:
Բորսայում արժեթուղթ գնել կամ վաճառել ցանկացող անհատներն ու ընկերությունները պետք է դիմեն նշված ընկերություններին:Նրանք ունեն անհրաժեշտ գիտելիքներ, կարողություններ եւ կարող են ձեզ օգնել ձեռք բերելու կամ վաճառելու արժեթղթեր, որոնք շրջանառվում են ՆԱՍԴԱՔ ՕԷՄԷՔՍ Արմենիա ֆոնդային բորսայում:Ձեզ կհետաքրքրի նաև
ՀՀ կենտրոնական բանկի ֆինանսական կրթման թիմը ողջունում է կրթական ծրագրերին աջակից դառնալու ձեր ցանկությունը: Մենք արժևորում ենք ձեր տաղանդն ու ժամանակը և ուրախ կլինենք տեսնել ձեզ մեր կամավորների շարքում։